روسیه توافق برجام را برباد داد ؟
روسیه توافق برجام را برباد داد. احیای برجام که به نظر می‌رسید بسیارنزدیک است دوباره وارد لوپ تعلیق شده است. پاسخ‌های طرف آمریکایی بیش از آنکه نشان از همگرایی بدهد از واگرایی حکایت دارد.اما وضعیت فعلی را باید به پای چه کسی نوشت؟
آیا می‌توان به طور مشخص رد پای یک کشور یا یک جریان را در آن دید. برخی گمانه زنی‌ها به سفر اخیر امیرعبدالهیان، وزیرخارجه به روسیه در هفته گذشته اشاره می‌کنند و اینکه آنچه بین او و همتایان روسش گذشته، احتمالا اثر خودش را درمحتوای متن ارسالی ایران به طرف آمریکایی نشان داده است.
صحبت از این می‌شود که سفر وزیر امور خارجه به روسیه اگرچه ظاهرا در راستای میانجیگری در جنگ اوکراین بوده اما در اصل ایران به دنبال محکم‌کاری نهایی نظرات خود و مشورت با کرملین برای ارسال پاسخ نهایی به طرف اروپایی وآمریکایی بوده است.
کما اینکه تنها به فاصله کمتر از ۴۸ ساعت از حضور امیرعبداللهیان در مسکو پاسخ ایران به پیش‌نویس داده شد؛ پاسخی که بسیاری معتقدند مسکو نیز در آن نقش دارد.سوال اصلی این است که رد پای کشور شمالی در عدم همگرایی در مذاکرات تا اینجای کار چه قدر است و همان طور که برخی تحلیل‌ها پیش‌بینی کرده بودند واقعا روسیه توافق هسته‌ای ایران را بر باد داده است؟
البته این نخستین بار نیست که انگشت اتهام به سمت روسیه می‌رود. اسفند ماه سال گذشته هم که مذاکرات وارد یک بازه تعلیقی شد باز هم نام این کشور شنیده می‌شد و اینکه روسیه «به دنبال تضمینی است تا مطمئن شود که تحریم‌های آمریکا، حقوق روسیه را در برجام نقض نمی‌کند.»
لاوروف وزیر خارجه روسیه رسما گفته بود: «ما از همکاران آمریکایی‌مان درخواست کردیم که دستکم در سطح وزیر خارجه به ما ضمانت کتبی بدهند که تحریم‌های اخیر آمریکا، تحت هیچ شرایطی به حق ما برای تجارت آزاد و کامل، سرمایه‌گذاری و همکاری اقتصادی و همکاری فنی-نظامی با ایران، آسیبی وارد نمی‌کند.»
آشی که شور شد
با آغاز دور جدید مذاکرات احیای برجام یا آن طور که ایران اصرار دارد آن را «مذاکره برای رفع تحریم ها» بخواند یک نام زیاد بر سر زبان‌ها افتاد. اولیانفِ روس، نماینده این کشور در سازمان‌های بین‌المللی که حتی گاهی از او به عنوان سخنگوی مذاکرات طرف ایرانی هم نام برده می‌شد!
سفر مقامات ایرانی به مسکو و درخواست نقش‌آفرینی بیشتر روسیه در مذاکرات وین و همچنین سخنان میخائیل اولیانوف، نماینده این کشور نشان می‌داد که روس‌ها در مذاکرات پساظریف، نقشی محوری ایفا می‌کنند و در سکوت خبری مذاکره‌کنندگان کشورها به ویژه ایران، تنها نماینده روسیه در حال اطلاع‌رسانی است. آش آن قدر شور شده بود که اولیانف، مرداد ماه در توییتی از خبرنگار بی‌بی سی خواست تا از انتشار داستان‌های غلط در رابطه با نقش روسیه در مذاکرات هسته‌ای پرهیز کند.
انگشت اتهام ازاین رو این روزها زیاد متوجه روسیه است که ظریف هم در«رازسر به مهر»- مجموعه شش جلدی درباره روند مذاکرات منتهی به برجام- و هم در فایل مصاحبه افشا شده‌اش مستقیم و غیر مستقیم از عدم تمایل روسیه یا کارشکنی هایش در روند مذاکرات پرده برداری می‌کند.
این مساله به جایی کشید که حتی یک کاربر ایرانی در توییتر اولیانف را در این باره مورد پرسش قرار داد و پاسخ اولیانف تعریضی به محمدجواد ظریف بود که با واکنش شدید کاربران ایرانی مواجه و مجبور به تغییر موضع خود شد.
منافع روسیه در ایران
گفته می‌شود که دولت فدراتیو روسیه به رهبری ولادیمیر پوتین به مذاکرات وین از سه دریچه «سیاسی-امنیتی»، «دیپلماتیک» و «اقتصادی» نگاه می‌کند. روسیه ایران را پیاده‌نظام خود در خاورمیانه می‌داند که می‌تواند در بزنگاه از آن علیه منافع آمریکا، ناتو و یا هر کشور یا گروه متخاصمی عمل کنند. مذاکرات وین به روسیه اجازه می‌دهد وزنه خود در معادلات سیاسی داخلی و بین‌المللی پیرامون سوریه را مضاعف کند.
از سویی دیگر حمله روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌هایی از سوی آمریکا و اروپا علیه مسکو، برخی مقامات غربی مدعی شدند که روسیه با طرح درخواست خود برای دریافت تضمین‌هایی در رابطه با ادامه مبادلات خود با ایران در مسیر مذاکرات وین سنگ‌اندازی کرده است.
در صف‌بندی جدیدی بین بلوک شرق و غرب، روسیه می‌تواند در قبال کنترل برنامه هسته‌ای ایران، که خط قرمز کشورهای اروپایی و آمریکا است، دست بالاتری را در حل و فصل مسئله اوکراین داشته باشد.مسکو به خوبی می‌داند که حتی در صورت احیای برجام، کمتر شرکت اروپایی حاضر به همکاری با تهران خواهد شد و فضای مناسبی برای روسیه جهت افزایش تعاملات اقتصادی با ایران در زمینه‌های مختلف فراهم می‌شود.
روسیه بازار بسیار خوبی جهت محصولات غذایی ایران است از طرف دیگر این کشور بازار بکر و بزرگی برای صنایع روسی مخصوصا در زمینه فلزات و نفت و گاز می‌تواند باشد. همچنین ایران، علاقه خاصی به تامین تسلیحات از روسیه دارد.
شریک استراتژیک یا تاکتیکی؟
به نظر می‌رسد که ایران هم از این وضعیت راضی است و نه تنها دلش را به روسیه خوش کرده بلکه حتی حسابی ویژه برایش باز کرده است تا جایی که مردادماه، بابک نگهداری ریس مرکز پژوهش‌های مجلس در ملاقاتی که با لوان جاگاریان سفیر روسیه در ایران به او گفته بود که تا کنون توافقات خوبی در حوزه نفت و گاز و سوآپ بین جمهوری اسلامی ایران و روسیه صورت گرفته است که در حوزه خنثی‌سازی تحریم‌ها علیه دو کشور موثر خواهد بود.
بعد هم اضافه کرده بود که اطاله زمان در پیشبرد همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و روسیه به ضرر طرفین خواهد بود و باعث می‌شود زمینه برای توطئه و سواستفاده آمریکا و متحدانش، فراهم شود.
ایران تصور می‌کند به سطحی از همکاری راهبردی با روسیه دست یافته که این کشور حالا شریک یا دوست استراتژیک اوست درحالی که به نظر می‌رسد این نگاه ریشه در واقعیت ندارد. نه تنها هیچ یک از مقامات روسی به چنین چیزی اذعان ندارند بلکه سند دکترین راهبردی سیاست خارجی روسیه نیز بر چنین چیزی گواهی نمی‌دهد.
در مقابل شواهدی متعددی در دست است که روسیه به جمهوری اسلامی به عنوان برگه‌ای در بازی قمار با غرب نگاه می‌کند.در راستای همین نگاه، ایران همواره منکر هر گونه نقش منفی روسیه در روند مذاکرات بوده است.
نور نیوز سایت نزدیک به شورایعالی امنیت ملی چندی قبل با اشاره به هسته اصلی انتقادات نوشته بود:«یکی از مواردی که به غلط به محور بخشی از این حاشیه‌‌سازی‌‌ها تبدیل شده، ادعای راهبری هیات ایرانی توسط ضلع شرقی مذاکرات به ویژه روسیه است.
این ادعا عموما مبتنی بر برخی اظهارنظرهای «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در مذاکرات مطرح می‌شود که اتفاقا در پی اقدامات هوشمندانه جمهوری اسلامی برای ترغیب این کشور به همراهی با ایران، سعی می‌کند مسیر را برای حصول یک توافق خوب تسهیل کند.
این حاشیه‌‌سازی‌‌های داخلی همسو با تلاش رسانه‌های معاند خارج‌‌نشین برای ایجاد انشقاق میان ایران و طرف شرقی مذاکرات صورت می‌گیرد که تنها یک نمونه آن در ترجمه غلط و عامدانه اظهارات اولیانوف توسط شبکه ایران اینترنشنال، منجر به واکنش تند او و البته بازگرداندن خبرنگار این شبکه از وین شد.»
