قدم نهایی تا احیا برجام مانده است

قدم نهایی تا احیا برجام مانده است

قدم نهایی تا احیا برجام مانده است. در حالیکه خبر ارسال پاسخ رسمی آمریکا به نظر ایران درباره متن توافق برجام، خبر اول رسانه ها در روز اخیر بوده است، گمانه زنی ها درباره انتهای داستان تصمیم ایران و آمریکا درباره آنچه احیا برجام دانسته می شود، مطابق انتظار، رویکردها و پیش بینی های متناقضی را ارائه می کنند.

در این میان و پس از ارسال پاسخ آمریکا، با توجه اظهارات مقامات آمریکایی و فراتر از گمانه زنی رسانه های بین المللی که چندان علاقه ای به جمهوری اسلامی و کشور ایران ندارند، باید گفت که پاسخ آمریکا، چیزی فراتر از تأکید بر اهمیت متن موجود توافق که اصل آن، حاصل و دست پخت اروپاییان است، نبوده و نیست. حالا سرنوشت برجام در وضعیت فعلی آن و نه به طور کلی، به دست ایران و نظام حاکم سپرده شده است تا با توجه به پاسخ آمریکا، تصمیم بگیرد.

برجام کار می کرد و کار می کند

نکته کلیدی درباره برجام و توافق هسته ای که در بسیاری از موارد در گزارش های خبری و تحلیل ها، مغفول مانده است، ماهیت و واقعیت برجام است. این توافق از زمان شکل گیری قبل از نهایی شدن در سال ۲۰۱۵ میلادی، بخصوص برای ایرانیان، به عنوان مسیر گشایش اقتصادی و به ویژه پرداخت پول به ایران تصویر شد. این رویکرد خاص، با توجه به نتیجه طبیعی یک توافق منسجم که لغو تحریم های ظالمانه است،

چندان بی معنا نیست. باید در نظر داشت که تصویری که مقامات و نیروهای متخاصم از برجام ارائه می دهند هم چیزی در مایه های سرازیر کردن پول به ایران است. اما، واقعیت برجام، چیزی نیست جز روشمند کردن، برنامه دار کردن و هدفمند کردن ساختار کنترل برنامه هسته ای ایران که باید از طریق آژانس بین المللی انرژی هسته ای صورت پذیرد. بر این اساس است که تبعات عملیاتی شدن و اجرای دقیق این برنامه، لغو تحریم هایی است که در رابطه با برنامه هسته ای به ایران تحمیل شده است.

توهم زمین خوردن برجام با ادعای خروج آمریکا از آن توسط ترامپ، بسیاری از تحلیل ها و گزارش ها را دچار اشتباهی اساسی درباره برجام و کارکرد آن کرد. دولت روحانی، به درستی و بر اساس مصالح ایران و شرافت کشورمان، رفتار ترامپ را پررنگ کرد و بر عهدشکنی آمریکایی و ناشرافتمدانه بودن تلاش های تحریمی دولت او، تأکید کرد. با این حال، این واقعیت باید درک می شد که ساختار کنترل برنامه هسته ای ایران، به طور حداکثری در حال کار بود.

آمریکا نتوانست حتی قدمی در راه خارج کردن سایر طرف های برجام از توافق بردارد. قریب به اتفاق تحولات و تغییراتی که ایران در برنامه هسته ای خود داد، پیشاپیش یا پس از آن، به اطلاع آژانس بین المللی انرژی هسته ای رسید و بر خلاف تصور بسیاری، منازعات بر سر کنترل و نظارت آژانس اوج جدی نگرفتند. در حساس ترین شرایط چانه زنی ایران برای امتیازگیری بود که دوربین های آژانس دوباره فعال شدند و میزان غنی سازی افزایش یافته و ذخیره اورانیوم غنی شده، تقریبا در همه موارد به آژانس اطلاع داده شد. برجام کار کرده و می کند.

اهمیت احیا برجام کامل

برجام حالا اگر بخواهد به تمامی و در شرایط عادی کار کند، درک واقعیت از سوی ایران و احترام و شرافت آمریکایی ها در قبال ایران و مردمش را می‌طلبد. مهمترین کارکرد رفتار ترامپ در قبال برجام، باز کردن دست دوستانش یعنی عربستان سعودی و روسیه در بازار نفت بود و تولید خود را به اوج رساندند. اردوغان، دیگر دوست و شریک مهم ترامپ، به لطف برجام نعمات فراوان و سرمایه های فراری از ایران را به کشور خود برد.

ناآرامی ها و تنش های نظامی و امنیتی در خلیج همیشه فارس نیز حاصل تقلای ایران برای نشان دادن اهمیت خود بود و این تحرکات و درگیری ها در مقاطع مختلف و نمونه های مختلف، حاصل همان واقعیت بود. برنامه هسته ای ایران آنقدر تحت کنترل هست که فضای تحرک و قدرت نمایی ایران در آن وجود ندارد و تقابل مستقیم با دولت اسرائیل و سعودی، راهکاری بود که ممکن بود.

گزارش مؤسسه تحقیقات کنگره آمریکا که یکی از بهترین نمونه ها برای شناخت برآوردها، تحلیل ها، مواضع و راهکارهای دولت این کشور است، به تازگی موردی خاص را درباره برنامه هسته ای ایران برای نمایندگان کنگره تهیه و ارائه کرده است. رویکرد و برآورد و همچنین تحلیل از آینده، در این گزارش به طور بی سابقه ای مبتنی بر اعتماد به نفس دولت بایدن و متحدانش از توانایی کنترل برنامه هسته ای ایران است.

جدای از زدودن شائبه های ناشی از دروغ پراکنی مخالفان غربی برجام، اشارات صریح و شفاف این گزارش به شناخت کارشناسان و متخصصان هسته ای و نظامی آمریکا از برنامه هسته ای، جالب توجه است. باید در نظر داشت که به هر ترتیب، کنترل برنامه هسته ای ایران از طریق ساختار کارشناسانه بین‌المللی و IAEA برای بسیاری از متخصصان عضو دولت فعلی، اولویت اصلی است.

در غیر این صورت، کنترل از طریق نظامی و با عملیات های مشخص، راهکار دیگری است که آزموده شده و موفق بوده و دغدغه کمی برای کسانی باقی می گذارد که می خواهند به “هر ترتیب ممکن” از “احتمال” نزدیک شدن ایران به ساخت سلاح هسته‌ای جلوگیری کنند. طبیعی است که سیاستمداران و کارشناسانی که در این موضوع صاحب نظر و نفوذ هستند، چیزی جز مسیر صلح آمیز، کارشناسانه و با تفاهم همه جانبه را نمی خواهند.

سرنوشت توافق اروپایی کلیدی است

از منظر کلیت توافق صورت گرفته در وین و متن تهیه شده توسط اروپاییان که همه طرف های برجامی از آن رضایت داشته اند، توجه دولت مستقر در ایران و حاکم کشورمان به واقعیت جدی نقش حیاتی اروپا در تعاملات برجامی است. طبیعی است که نتایج مذاکرات دو جانبه مقامات امنیتی ایران و آمریکا در سال های اخیر، برای طرف ایران رضایت بخش بوده باشد و تعاملات دو طرف به تفاهم های تازه با سعودی و امارات و حتی نرم تر شدن فضای رابطه با کشوری مانند مصر منتهی شده است.

با این حال، تحولات برجامی یک ماه اخیر، قدرت و اهمیت نقش اروپا را نشان داده است. فضای انحصاری و کاسبکارانه تحریمی که اقتصاد حاکم از آن بهره می برد، بخش مهمی از فضای کار خود را مرهون فضاهایی است که اروپاییان هنوز برای ایران باز گذاشته اند. تعاملات مختلف یک ماهه اخیر با کشورهای اروپایی و توافقاتی مانند توافق مبادلات محکومان با بلژیک، فواید تعامل با اروپا را نشان داده است. ایران اگر این متن توافق اروپایی را زمین بزند، فرصت های اروپایی حیاتی را از دست خواهد داد. برجام کار می کند و کار خواهد کرد. هزینه عدم همراهی کامل ایران با آن، البته، به راحتی قابل جبران نیست.