نهایی کردن توافق وین حیاتی است
گفتگوهای میان مقامات اروپایی و آمریکایی در پی اعلام پاسخ آمریکا به نظر ایران درباره متن توافق وین، ادامه دارد. مقامات ایرانی نیز، اظهارات مختلفی را درباره پاسخ آمریکا و برداشت ها و نظرات خود در قبال این پاسخ داشته اند.
اصرار برخی مقامات ایرانی بر موضع خاصی در قبال نظارت آژانس بین‌المللی انرژی هسته ای و پرونده های مفتوح مربوط به موارد شناسایی شده در نیروگاه های ایران، همراه با ابراز نارضایتی از اصرار آژانس و آمریکا به تداوم بررسی این پرونده ها بوده است و در عین حال، این درخواست رسمی را ایرانیان به عنوان مانع و از بین برنده توافق تصویر نکرده اند.
دیروز به تفصیل درباره واقعیت برجام و اهمیت نهایی شدن توافق موجود بر روی میز گفتیم. این توافق و نهایی شدن حضور کامل ایران در روند تعاملات برجامی، از منظر بین المللی، روز به روز حیاتی تر می شود.
اشغالگری روسیه و بحران اقتصاد جهان
همکاری های ایران با پوتین در دوران شش ماهه پس از تجاوز او به اوکراین، در زمینه های مختلفی توسعه یافته است که بخش به چشم آمده و اهمیت یافته آن، همکاری های نظامی و به ویژه تولید پهپاد ایرانی برای ارتش روسیه است. با این حال، واقعیت مهم در معادلات بحران اشغالگری پوتین، بحران های اقتصادی و معیشتی بین المللی حاصل از آن از یک سو و نبرد اقتصادی-سیاسی روسیه با آمریکا و متحدانش از سوی دیگر است.
مهمترین واقعیت که درک آن در ایران ضروری به نظر می رسد، عمق بحران های معیشتی و اقتصادی در کشورهای توسعه یافته و کمتر توسعه یافته و راهکارهایی است که اکنون، کشورهای مختلف برای مقابله با این بحران ها پیگیری می کنند. تلاش جدی کشورهای قدرتمند اروپایی و آمریکا برای همگرایی و اتحاد در مقابله با این بحران ها، زمینه های همکاری های مشترک میان کشورهای مختلف را فراهم کرده و خواهد کرد.
ایران تحت تحریم و متخاصم، از بسیاری از این زمینه های همکاری محروم می ماند. افزایش جدی قیمت غله و روغن در ماه های اخیر، بر اساس برنامه هایی قابل حل است که دورنمای همکاری مشترک بسیاری از کشورها را تصویر کرده است و ایران باید در این همکاری ها سهیم باشد.
واقعیت کلیدی اقتصاد ایران، اهمیت صادرات انرژی است. اگرچه فروش نفت ایران بر اساس قوانین و فراتر از آن، حکم رسمی اقتصاد مقاومتی، مدت ها است که به دلالان و فروشندگان به اصطلاح بخش خصوصی سپرده شده، اما همین دلالان به اصطلاح بخش خصوصی که به بهانه تحریم، به نعمت دست یابی به نفت متعلق به مردم رسیده اند نیز حالا گرفتار حضور جدی روسیه با نفت ارزان در دنیا هستند.
دو کشور چین و هند بدون هیچ ملاحظه ای، خرید نفت روسی را به شدت افزایش دادند و این رشد جدی فروش نفت، ارزان بودنش را برای روس ها جبران کرده است! حضور رسمی و غیردلالی ایران در بازار نفت و قراردادهای کوتاه مدت و میان مدت با کشورهای آسیای شرقی و اروپا، فرصتی است که از دست رفتنش، تأسف بار است.
این در شرایطی است که آمار رسمی خرید نفت چینی ها، حاکی از صفر شدن خرید نفت ایرانی دارد. ایران همچنین در حال از دست دادن بخت امضا قراردادهای فروش گاز طبیعی به اروپا است و اروپاییان از آذربایجان و اسرائیل و الجزایر گاز خواهند برد. باید دید که نظام ایران به بالا و پایین کردن های اولیانوف در وین و سیاست ویژه پوتین برای بهره وری از انفعال و انزوای کشورمان ادامه خواهد یا با در نظر گرفتن منافع ملی و اهمیت رابطه در جریان با روسیه، واقعیت های فعلی اقتصاد و سیاست بین المللی را در سیاست خود نظر خواهد گرفت.
اسرائیل، انتخاباتش و حیاتی بودن توافق
این انتخابات اسرائیل و نه منویات و خواسته های مقامات اسرائیلی است که حالا در رویکردشان نسبت به برجام، تأثیرگذار است. مهمترین چهره در این تعاملات، نتانیاهو است که رویکرد ظاهرا سختگیرانه و در واقع تنش زا و تخریبی اش، همراهی جدی با سیاست جمهوریخواهان آمریکایی دارد. اینان که از کارکرد واقعی برجام و موفقیتش در جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای آگاهند، موضوعات متنوعی را به عنوان بهانه های مخالفت با توافق، مطرح کرده و می کنند.
پئیر لاپید، بنی گانتز و نیروهای متعدد دیگری در اسرائیل هستند که در تعاملات انتخاباتی فعلی، بیش از هر چیز، خواهان استقرار چهره و هویت‌شان در بازار سیاست اسرائیل به عنوان نیروهای مستقل، توانا و بانفوذ هستند و می خواهند بر نتانیاهو غلبه کنند. از زمان اعلام انحلال کنیست و برگزاری انتخابات در نوامبر امسال، رویدادهای کلیدی سیاست در سرزمین های اشغالی، بیش از هر چیز نشان از تقابل این نیروها با نتانیاهو داشته است.
لاپید به عنوان نخست وزیر دولت فعلی، تا حد زیادی تحت حمایت دموکرات های آمریکایی است و تردیدی نیست که پیروزی او در انتخابات، برای دولت بایدن بسیار بسیار بسیار کلیدی است.
واقعیت مهم در این زمینه که باید درک شود، اهمیت برجام برای مقامات اسرائیلی است. موارد متعدد تایید اهمیت برجام و کارآمد بودن آن توسط مقامات نظامی و امنیتی اسرائیلی را در دو سال اخیر شاهد بوده ایم. کنترل غیر صلح آمیز برنامه هسته ای ایران و مشارکت های نظامی ارتش رژیم اسرائیل و آمریکا، به خودی خود برای بسیاری از اسرائیلی ها جذاب است.
با این حال، هزینه‌سازی و ماهیت خطرناک هر عملیات امنیتی و نظامی، واقعیتی است که خود اسرائیلی ها به آن واقفند. آنچه در هفته های اخیر و بخصوص در این هفته به عنوان مخالفت دولت اسرائیل با برجام شاهد بوده ایم، تلاش جدی نیروهای عامل سیاسی دولت فعلی برای نشان دادن نفوذ خود در روند تعاملات برجامی است.
لاپید و گانتز، به عنوان دو چهره مهم انتخاباتی رقیب نتانیاهو، سعی دارند به شهروندان تابع دولت اسرائیل، نشان دهند که دوران نتانیاهو سپری شده است. لاپید که برخوردهای سخت و تند و تقابل های جدی با نتانیاهو داشته است و روز به روز بیشتر با هم گلاویز می شوند، به این قدرت نمایی نیاز دارد.
بنی گانتز هم به سرعت و پس از سفر مشاور امنیت ملی لاپید به واشینگتن، پاشنه ها را ور کشید و راهی ینگه دنیا شد تا خود نشان بدهد. حضور جدی رسانه ای لاپید و گانتز و برنامه های خبری شان در جریان حملات ارتش اسرائیل به غزه، تصویری از برنامه های انتخاباتی این دو بود و تعاملات اسرائیلی برجام هم در همین دایره می گنجد.
اهمیت احیاء کامل تعاملات برجامی در شرایط فعلی خاورمیانه، با توجه به حمایت کشورهای عرب خلیج فارس از سر گرفتن توافق، بیش از گذشته است. انتخابات اسرائیل و تقابل نتانیاهو با لاپید و گانتز، بسیار کلیدی است. دولت بایدن برای کمک به لاپید و نیروهای مخالف نتانیاهو، راه طولانی را نیز خواهد پیمود و طبیعتا، نیاز به قدرت نمایی لاپید و گانتز، احتمال ایجاد مخاطرات در تعاملات امنیتی خاورمیانه و تقابل ایران و اسرائیل را در شرایط فقدان توافق امضاء شده، بسیار افزایش می دهد.
پاسخ به ظاهر تند آمریکا به ایران و دادن فضا به لاپید برای ایفای نقش علنی، حاکی از اهمیت انتخابات اسرائیل برای دولت بایدن است. اگر ایران در روزهای آتی، برجام را با پذیرش توافق و حضور خود به روندی کامل تبدیل کند، از گرفتار شدن بیهوده در بازی های انتخاباتی اسرائیل، جلوگیری می کند و تردیدی نیست که کشورهای عرب خلیج فارس نیز خواهان همین اقدام هستند.