بازنده ای جز ایران در کار نیست !
بازنده ای جز ایران در کار نیست گزارشی تحلیل در مورد برجام است. در حالیکه تعاملات میان ایران و آمریکا بر سر توافق نهایی برجام، در پی اتمام مذاکرات وین، به رد و بدل کردن اظهارات رسانه ای مقامات ایران و آمریکا و کشورهای اروپایی رسیده است، خوش بینی ها درباره احیای کامل برجام، دست کم در این روزها و هفته آتی، رنگ باخته‌اند. توقع بسیاری آن بود که پس از اولین دور رد و بدل شدن نظرات میان دو طرف، توافق حاصل شود و اختلافی جدی که مانع امضاء متن تهیه شده توسط اتحادیه اروپا باشد، در کار نباشد.
در روزهای ابتدایی ماه سپتامبر، خوش بینی ها به هفته های آتی و نه روزهای ابتدایی هفته بعد، گره خورده‌اند. مقامات آمریکایی از یک سو با صراحت بر موضع خود مبنی بر حفظ کارکرد برجام و عدم وجود هیچ زمینه و فضایی برای ایجاد استثنائات و یا خدشه در روند کنترل کارشناسانه و بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی هسته ای تاکید دارد و از سوی دیگر، مقامات مهم آمریکایی هستند که برای رسیدن به توافق، در گفتگوهای رسانه‌ای امیدواری نشان داده‌اند.
جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، یکی از مهم ترین مقاماتی است که در مصاحبه با شبکه خبری سعودی العربیه، ضمن امیدواری به رسیدن دو طرف به نقطه نهایی تفاهم و امضاء توافق، حتی در برابر پرسش ها و ایرادات منتقدان سعودی و اسرائیلی برجام، از رفع تحریم‌های تحمیل شده به ایران دفاع کرد!
در میانه تکاپوهای رسانه‌ای مقامات ایرانی و آمریکایی، هر از چند گاهی کارشناسان و فعالان رسانه ای به یاد روس ها می افتند و اولیانوف، نماینده پوتین در وین هم، با توییت‌های بندبازانه خود، یکی به نعل می زند و یکی به میخ و جالب آنکه، همین اولیانوف، کمترین حساسیتی نسبت به اقدام خطرناک ارتش کشورش در به خطر انداختن نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا، بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا ندارد و با خیال راحت اظهاراتش در این باره را معطوف به تقابل سیاسی غرب و روسیه کرده است.
ما به کجای داستان این تعاملات رسیده‌ایم؟ آیا ایران در پس این همه تقلاهای متنوع برای توافق نکردن، آینده اطمینان بخش سیاسی و اقتصادی خواهد داشت؟ عدم دسترسی قانونی و منظم و خالی از تحریم ایران به بازار انرژی طبیعتا بدون برجام فراهم نخواهد شد. سرنوشت اقتصاد ایران، صنایع کشور ما و خود صنعت نفت و گاز ایران در شرایط تحریمی چه خواهد شد؟ دو موضوع عینی از برندگان اصلی آنچه پیش از این شد و آنچه در غیاب حضور ایران در برجام، خواهد شد را باید در نظر داشت.
روسیه و سعودی و ترامپ
دانلد ترامپ، برجام را دوست نداشت چون نام اوباما بر آن بود. جدای از آن عنادی که او نسبت به توافق با ایران نشان می داد را باید در کنار اشتیاق او به آغاز مذاکرات با ایران یک توافق دیگر گذاشت. تا اینجای کار را همه می دانند و می دانیم. اما سیاست فشار حداکثری که ظاهرا قرار بود ابزاری باشد برای قانع کردن ایران به چنین توافقی، چرا جنبه‌هایی پیدا کرد که اساسا زمینه توافق را از میان می برد؟
پرده ای از بازی برندگان رفتار ترامپ با برجام را باید در گزارش های سال ۲۰۱۸ از بازی تولید نفت و قیمت گذاری آن توسط روسیه و سعودی تماشا کرد. دو سالی قبل از آنکه روسیه و سعودی در سایه بحران کرونا و به هم ریختن چرخه اقتصاد کشورها از یک سو و تغییر معادلات مصرف انرژی از سوی دیگر، یکی از تاریخی ترین نبردهای نفتی را رقم بزنند، دو کشور در میانه سال ۲۰۱۸ و در روندی که در ماه های آخر آن سال نهایی شد، برای افزایش خزنده تولید نفت خود به توافق رسیدند.
این در شرایطی بود که با آغاز برنامه دولت ترامپ برای محدود کردن فروش نفت توسط ایران و تظاهر به تلاش برای رساندنش به صفر، قیمت نفت، مدت‌ها بود که روی دور افزایش بود. پیش از اینکه سعودی و روسیه به چنین توافقی برسند، روسها پیشاپیش همه رکوردهای تولید نفت و فروش تولیدات نفتی متنوع در تاریخ روسیه و شوروی را در میانه ۲۰۱۸ شکسته بودند.
به طور خاص، نیوزویک گزارش داد که مقامات سعودی و روس، توافق کرده بودند تا سیاست افزایش تولید را با استفاده از فرصت غیبت ایران در بازار نفت و برای غلت زدن در بازار گران معاملات نفتی، به صورت قطعی و بدون تردید و البته با تظاهر به بی ارتباط بودن افزایش تولید به تحریم های علیه ایران، پیش ببرند.
شرکت های نفتی آمریکایی نیز از شرایط تحریمی ایران متنعم شدند. با این حال، این سعودی و روسیه بودند که یکه تاز بی بدیل بازار شدند و تا دوران کرونا و نبرد نفتی میانشان، متحدان نفتی خوبی بودند. آسیبی که به اقتصاد ایران وارد شد را نه روسیه و طبیعتا نه سعودی جبران نکردند. در این میان، برکت درآمد نفتی بالای سعودی و روسیه به این معنا بود که زمینه توسع و تقویت صنایع نفتی خود را یافتند.
پول، پول می آورد و حفظ و توسعه صنایع نفتی کشورهای تولید کننده، خود امری هزینه بر است. ایران بازنده اصلی روند بازی ترامپی با برجام بود که استهلاک وارده به صنعت نفتش و بازارهای از دست رفته اش، دهه ها نیاز دارد که جبران شود؛ تازه اگر تحریم ها لغو شوند!
ایران خریداران خاصی را از دست داد و باخت. یک نمونه خاص، سریلانکا بود که پالایشگاه ها و وردودی های نفتش، بر اساس کیفیت و نوع خاص نفت ایران تنظیم شده بود و همه چیز را در پس تحریم ایران، تغییر داد!
روسیه، سعودی و همه !
روسیه با تجاوز به اوکراین، همه معادلات بازار انرژی را زیر و رو کرد. حالا نفت ارزان روس ها، یکه تاز بازار است و کشورهای مختلف، به طور رسمی و غیر رسمی، خریداران نفت روسی هستند. حتی سعودی نیز برای تأمین نفت مورد نیروگاه های برق خود که قابل تأمین از شبکه تولید نفتی خود این کشور نیست، خریدهای جالبی از شرکت های نفت روسی داشته است. کشورهای مختلف آفریقایی در حال توسعه برنامه های تولید نفت خود هستند.
آنگولا، به طور مثال، کشوری است که قراردادها و برنامه های سال ۲۰۲۲ آن، درخشان بوده است. آنگولا از فروشندگان قابل توجه نفت به چین بوده است که دیگر خریدار جدی نفت ایران نیست. روسیه در شرایط فعلی و طبیعتا با اهرم فشار سیاسی و به لطف نیروهای مرتبطش در ایران، به راحتی دلالان ایرانی فروشنده نفت ایران را که بارهای نفت را روی آب معامله می کنند، کنار زده‌اند.
طبیعی است که این دلالان ایرانی که نفت را تحویل می گیرند و مانند دست فروشان کنار خیابان، روی آب نفت معامله می کنند، مرهون و ممنون فرمان اقتصاد مقاومتی هستند که تنها یک دستورالعمل عینی و اجرایی دارد که چیزی نیست جز کنترل فروش نفت توسط بخش خصوصی! مجلس فعلی هم که تحویل نفت به فروشندگان خصوصی، یعنی دلالان را تسهیل کرده است. با حضور نفت ارزان روسی و چماق روسی بالای سر ایران، شرایط تحریمی و عدم حضور ایران در برجام، حکم مرگ صنعت نفت ملی ایران است و سرمایه متعلق به مردم، روز به روز، مفت تر از دیروز، در دست دلالان نفله می شود و خواهد شد.
جدای از نفت، زمینه فروش گاز ایران به اروپا نیز عملا در حال از میان رفتن است. قراردادهای ویژه اروپا با آذربایجان، اسرائیل، الجزایر و یکی دو کشور دیگر، امضاء شده یا در حال امضاء شدن است و قراردادها و برنامه های خرید گاز قطر، مدت ها است که نهایی شده و شرکت های انرژی کشورهایی مانند ایتالیا، علاوه بر برنامه های نهایی شده قبلی، ممکن است برنامه های تازه خرید از قطر را نیز نهایی کنند. فرصت هایی که در حال سوختن هستند.
برجام، ساختار کنترل برنامه هسته ای ایران است. پیش از این گفتیم که این ساختار در حال کار است و جدیدترین گزارش های آژانس بین المللی انرژی هسته ای درباره فعالیت های هسته ای ایران، تعداد دقیق و نوع سانتریفیوژهای در حال کار در نیروگاه زیرزمینی نطنز را ثبت کرده است. برجام کار می کند و ایران تحریم شده، در آن غائب است و صرفا نقش تحت کنترل بودن را بازی می کند.
تحریم ها برکت هستند و این برکات، برای روسیه و سعودی و ظاهرا همه است… جز مردم ایران. نظام ایران نیز حتی در کوتاه مدت، بازنده خواهد شد. اقتصادی که حتی متکی به صنعت نفت و گاز باشد، حتی برای بقای همان صنعت و حفظ و توسعه صنایع انرژی اش، نیاز به درآمد جدی دارد که با تحریم ها، به دست آمدنشان ممکن نیست.
اینها که روایت شد، با تمرکز بر صنایع نفت و گا ز بود و مباحثی مانند فلزات استراتژیک را مطرح نکردیم. اگر نوبت به آن حیطه برسد و اگر همه اینها را کنار مباحث استراتژیکی مانند جذب صنایع اروپایی و گسترش خطوط تولیدی اروپایی در داخل ایران بگذاریم، فرصت های سوخته و در حال سوختن، فهرستی حیرت انگیز را تشکیل خواهند داد. در همسایگی ما، ترکیه در حال رقص بر خاکستر فرصت‌های سوخته ایران است.
جهت آگاهی از آخرین اخبار مرتبط با توافق هسته‌ای برجام به صفحه اختصاصی ایران گیت با نام مذاکرات برجام مراجعه نمایید.
