مردم بازنده نهایی عدم توافق احیای برجام هستند
مردم بازنده نهایی عدم توافق احیای برجام هستند. در حالیکه در روزهای پس از شکل‌گیری دوباره مذاکرات برجامی در وین، امیدها برای رسیدن به توافق روز به روز افزایش یافت، تعاملات ابتدایی پس از پایان نشست ها، به سمت چند دور رد و بدل شدن نظرات میان ایران و آمریکا رسید.
در این میان، مردم ایران از یک سو و اروپاییان از سوی دیگر، با نگاه های نگرانشان، تعامل دو طرف را دنبال می کردند و دنبال می کنند. خوش بینی جدی در روزهای پس از مذاکرات را مقامات اتحادیه اروپا در واکنش ها و سخنان رسانه‌ای خود، منعکس می‌کردند. پس از هر دور از رد و بدل شدن نظرات میان ایران و آمریکا، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و برخی مقامات کشورهای اروپایی، به ابراز امیدواری جدی درباره نهایی شدن توافق بر اساس متن تهیه شده توسط اتحادیه، ادامه دادند.
با این حال، تحولات روز آخر ماه آگست را ایران با ارسال نقطه نظرات خود کلید زد و پس از آن بود که اولین روز ماه تازه میلادی را آمریکا با واکنش جدی نسبت به خواسته های ایران، داغ کرد. آمریکا از آنچه که از ایران دریافت کرده، ناراضی است. مقامات آمریکایی معتقدند که خواسته‌های ایران سازنده و معقول نیست و البته که گفته اند که بررسی آنچه توسط طرف ایرانی مطرح شده، ادامه می دهند.
اروپا باز هم روی سکوی امیدواری ایستاده و حرف می‌زند. بورل از یک سو ابراز امیدواری کرده است که روزهای آتی، روزهای امضا توافق خواهند بود و رئیس جمهور فرانسه نیز، به صراحت همین نکته را به طور شفاف بیان کرده است.
نظام ایران و دولت مستقر در ایران که خواسته های خود را مطرح کرده است و به طور قطع، از واکنش سرد آمریکایی‌ها، پیشاپیش اطمینان داشته است، حالا در گفتگوهای رسانه‌ای، به همان عبارات چند روز پیش آمریکایی‌ها متوسل شده است که “توپ در زمین آمریکایی ها است”! از نظر نظام ایران، حالا حرف‌هایی ارائه شده و منتظر دریافت پاسخ آن حرف ها هستند.
تحریم ها و معافیت ها، نقش بازرسی آژانس
دو موضوع خاص را می توان در شرایطی که متن دقیق نقطه نظرات ایران منتشر نشده است، به عنوان موضوعات کلیدی که چرخ برجام را کند کرده است، قابل توجه دانست که یکی از آنها، بحث تضمین ها است. ظاهر داستان این است که ایران در پی تضمین‌های خاص و قوی برای شرایط خروج احتمالی یک دولت تندروی آمریکایی از برجام در سال های آتی است.
برخی کارشناسان اصرار دارند که معافیت چند ساله برای شرکت های طرف قرار داد ایران از تحریم های آمریکا، در شرایط خروج آمریکا از توافق، اگر مشروط به اطاعت کامل ایران از توافق در شرایط خروج آمریکا باشد، دردی را درمان نمی کند و ابزار و راهکار خاص مبتنی بر خود متن برجام ۲۰۱۵ را نیز از ایران می گیرد. در این بحث، باید در نظر داشت که تا حل مشکل همکاری ایرانیان با شرکت ها و بیزینس های آمریکایی، راه درازی باقی است.
این تحریم ها و معافیت ها و بحث از تضمین عدم تحریم شرکت های خارجی طرف قرارداد با ایران، بیش از همه معطوف به شرکت های غیر آمریکایی خواهد بود. هم اتحادیه اروپا و هم چین و هند، در این زمینه ابزار مهمی را برای قطعیت عدم تحریم شرکت های خود دارا هستند. ساختار تضمین آمریکاییان درباره عدم تحریم شرکت های طرف قرارداد ایران، در شرایط خروج یک دولت آمریکایی از برجام در سال های آتی، با توافق اتحادیه اروپا و آمریکا و همچنین توافق کشورهایی که ایران انتخاب میکند و به آمریکا معرفی می کند، قابل حصول است.
این راهکار، معجزه و جادوی خاصی نبوده است که در این لحظات و توسط ما کشف شده باشد. دولت فعلی آمریکا تا ژانویه ۲۰۲۵ بر سر کار است و نیروی کنگره در شرایطی که حتی همه چیزش در اختیار جمهوری‌خواهان باشد، برای از کار انداختن ساختاری که توضیح داده شد، کافی نیست.بسیار بدیهی و ساده است که همگرایی و تنش زدایی میان ایران و کشورهای عرب خلیج فارس، به بهبود ساختار تضمینی کمک خواهد کرد. برجام، ساختار کنترل برنامه هسته ای ایران است .
پیش از این، در نوشتارهای برجامی، روایت کردیم و توضیح دادیم که این ساختار کنترل، در حال کار است و فضای چانه زنی و ایجاد حساسیت در قالب تغییر و تحول برنامه هسته ای، برای ایران گشوده نبوده و نیست. دولت فعلی آمریکا، نمی تواند تضمینی را ارائه کند که به طور بالقوه، فضای خروج ایران از توافق را فراهم کند.
نه از این رو که پس از آن، ایران در واکنش به خروج یک دولت آمریکایی از برجام، یک شبه به سلاح هسته‌ای برسد بلکه به این دلیل ساده که ساختار کنترل برنامه هسته ای کشوری که از معاهده عدم دسترسی به سلاح هسته ای تخطی کرده و به طور مستند به دنبال سلاح هسته‌ای بوده است را به هیچ وجه من الوجوه نمی توان با استثنائات مبنایی و با ارائه فضای خروج از ساختار کنترل، سر و شکل داد.
همین تضمین ۲ سال و نیمه برای عدم تحریم شرکت‌های خارجی در صورت خروج یک دولت آمریکایی از برجام، دستاورد خوبی است اگر با توافق اروپاییان و چین و هند و سایر کشورها با آمریکا، همراه شود.
نقش بازرسی آژانس
بسته شدن نهایی پرونده پادمانی و ترتیب بخشیدن به روند بازرسی و کنترل آژانس بین المللی انرژی هسته ای، موضوعی است که اگر بر اساس اولویت‌ها و مصالح امنیت ملی، در فضای مبتنی بر تفاهم حل شود، به نفع ایران است. واقعیت آن است که حل این موضوع، بدون نهایی شدن بررسی مواد کشف شده در تأسیسات ایران و اعلام نظر نهایی آژانس درباره تخلفات پادمانی ایران، امکان پذیر نیست.
پس از کشف اورانیوم در برخی تأسیسات ایران، دیگر به این راحتی نمی توان متوقع بود که رافائل گروسی چشم پوشی کند و پیگیر داستان نشود. کارکرد اصلی برجام، همین روند است که در حال اجرا است. ابزار کنترلی گنجانده شده در روند برجام ۲۰۱۵ آنقدر توانا است که نمونه هایی از این دست را در آینده نیز رصد کند. بهترین راه تشکیل یک تیم فنی و کارشناسی بود که در روند بررسی این موارد توسط آژانس، با کارشناسان آن سازمان همکاری و گفتگو داشته باشد.
بهترین و در واقع تنها راه، حضور پر رنگ ایران در ساختار کنترل برنامه اش توسط آژانس در قالب همکاری‌های کارشناسی بوده و هست. درباره جزئیات و روند کارکرد برجام و اهمیت درک این واقعیت که برجام به عنوان ساختار کنترل برنامه هسته ای ایران، در حال کارکرد است، پیش از این گفتیم و پس از این نوشتار نیز، با تفصیلات بیشتر توضیح خواهیم داد.
شرایط فعلی و تحولات سیاسی خاورمیانه و به طور ویژه، تعاملات تازه ای که روسیه در تقابل با غرب به راه انداخته است و پای ایران را نیز به میان کشیده است، ضرورت احیای هر چه سریعتر یک برجام کامل را بیشتر و بیشتر کرده است.
در غیر این صورت، مردم با فشار تداوم تحریم ها و معضلات ناشی از آن، دست و پنجه نرم خواهند کرد. حتی اگر منافع انحصارهای ناشی از تحریم ها برای گروه‌های خاص، نفع عدم رفع تحریم ها را برای برخی برجسته کند.
انتخابات آمریکا در ماه نوامبر به موازات انتخابات اسرائیل برگزار خواهد شد و فضای داغ شده کمپین های انتخاباتی در شرایط پر تنش، هرگز برای نمایش انعطاف در برابر ایران مناسب نخواهد بود. نظام ایران به خوبی از این نکته مطلع است و باید امیدوار بود که درک واقعیت کمک کند که پیش از آنکه انتخابات آمریکایی و اسرائیلی جدی تر و جدی تر شوند، امتیازات خوبی که از آمریکا گرفته شده است را نظام ایران عینیت ببخشد و مهر تاییدش را پای توافق بزند. اروپایی ها که تا این لحظه خوش بین و حتی مطمئن هستند.
